معدن که با نامهایی همچون کانسار کانی یا کانسار نیز شناخته میشود، در حقیقت به موقعیت و محلی از زمین گفته میشود که در آن انواع فلزات و سنگهای گرانبها انباشته شده باشند. استخراج مواد گرانبها از معادن به زمان دوران باستان برمیگردد و حتی بسیاری از شواهد تاریخی نشان میدهد که مس برای اولین بار در ایران شناسایی و استخراج شده است.
همانطور که گفته شد معادن میتوانند بر اساس فاکتورها و پارامترهای مختلفی همچون نوع ماده انباشته شده، موقعیت قرار گیری در زمین و … دستهبندی شوند. به صورت کلی معادن میتوانند به دو دسته اصلی شامل معادن سطحی و معادن زیرسطحی (زیرزمینی) تقسیم شوند.
هرکدام از این معادن نیز میتوانند با توجه به نوع ماده معدنی و شکل کانسار در دستهبندیهای مختلف دیگری قرار بگیرند. در حقیقت هر مادهای که نتوان از طریق کشاورزی یا ساخت مصنوعی در آزمایشگاهها به دست آورد از طریق استخراج در معادن به دست میآید. از جمله رایجترین موادی که از معادن سطحی و زیرزمینی به دست میآیند میتوان به مواردی همچون فلزات پایه، فلزات قیمتی، آهن، اورانیوم، زغالسنگ، الماس، آهک، نمک، پتاس، زغالسنگ، شیل نفتی، انواع سنگهای قیمتی، سنگ آهک، گچ، سنگ نمک، شن و خاک رس و … اشاره کرد.
همانطور که گفته شد معادن زیرزمینی به واسطه پوشش فلزات ارزشمند، انواع سنگهای قیمتی و … میتوانند نقش پررنگی در اقتصاد جهانی داشته باشند و به عنوان یک فاکتور مهم در ثروت کشورها شناخته میشوند. از جمله مهمترین دلایلی که وجود معادن میتوانند در جهان و اقتصاد جهانی اهمیت بالایی داشته باشند میتوان به موارد زیر اشاره داشت:
البته باید توجه داشت عوامل متعددی باید وجود داشته باشند برای آنکه معادن مختلف بتوانند در اقتصاد کشورها تأثیرگذار باشند. از جمله مهمترین عوامل مؤثر در اقتصادی شدن معادن میتوان به مواردی همچون ارزش ماده معدنی، سرمایهگذاری بر روی آینده، عیار ذخیره (Tenor)، تکنولوژی، غنیسازی و تصفیه، شکل ذخیره، عمق ذخیره، نیروهای متخصص و هزینههای پرسنلی، حملونقل، آبوهوا، مسئولیتهای زیستمحیطی، اجتماعی و نظارتی، سیاست دولتها و … اشاره کرد.
هرکدام از انواع معادن سطحی و زیرسطحی میتوانند ساختار متفاوتی داشته باشند و از بخشها و لایههای مختلفی ساخته شوند. از جمله مهمترین بخشهای ساختاری معادن میتوان به موارد زیر اشاره داشت:
همانگونه که عنوان شد انواع معدن از نظر نحوه بهرهبرداری و استخراج متفاوت هستند و به دو دسته اصلی معادن سطحی و زیرزمینی تقسیم میشوند. برای هرکدام از این معادن میتوان از تکنیکهای استخراج مختلفی استفاده کرد. به صورت کلی برای استخراج معادن سطحی میتوان از 4 تکنیک اصلی شامل استخراج معادن روباز (Open-pit Mining)، استخراج معادن سنگ (quarrying)، استخراج رگهای (strip mining) و برداشتن قله کوه (mountaintop removal) استفاده کرد در حالی که برای استخراج معادن زیرزمینی نیاز به استفاده از تکنیکهای متفاوتتری هست.
از جمله رایجترین روشهای استخراج معادن زیرسطحی میتوان به مواردی همچون استخراج افقی (Drift mining)، استخراج شیبدار (Slope mining)، استخراج عمودی (Shaft mining)، استخراج انبارهای (shrinkage stoping)، استخراج دیواره طولانی (long wall mining)، استخراج انبارهای (shrinkage stoping)، استخراج دیواره طولانی (long wall mining)، استخراج اتاق و ستون (Room and pillar)، استخراج سنگ سخت، استخراج گمانهای (bore hole mining)، استخراج به روش کندن و پر کردن و … اشاره کرد. هرکدام از این تکنیکها نیازمند تجهیزات، دانش و نیروهای منحصربهفردی هستند و شرایط خاص خود را خواهند داشت.
میتوان گفت خوشبختانه ایران در نقطهای از کره خاکی قرار گرفته است که به واسطه دارا بودن پوسته ای ناهمگن و همچنین متأثر بودن از حوادث گوناگون زمینشناسی سرشار از انواع معادن سطحی و زیرسطحی است و یکی از ثروتمندترین کشورهای جهان از نظر مواد معدنی است. در اصل ایران در بین 15 کشور بزرگ غنی جهان از نظر مواد معدنی است و حدود 70 ماده معدنی مختلف در آن وجود دارد که حجم ذخایر آن نزدیک به 40 میلیارد تن است. از جمله رایجترین معادن ایران میتوان به مواردی همچون
مس، سرب، پرلیت، سلستیت، سولفاتهای طبیعی شامل سولفات پتاسیم، آلومینیوم و سولفات سدیم، کهربا، فرومنگنز، فرومولیبدن، روی، کروم، باریت، زغالسنگ، گیلسونایت، سنگ آهن، نمک، دیوریت، ورمیکولیت، آتاپولژیت، باریم، عناصر خاکی کمیاب، گچ، مولیبدن، استرانسیم، سیلیس، اورانیوم، طلا، آرسنیک، ارپینت و رئالگار، نقره، آزبست، بوراکس، سیمان هیدرولیک، خاک رس، دیاتومیت، فلدسپات، فلورسپات، فیروزه، شن و ماسه صنعتی یا شیشه ای شامل کوارتزیت و نیتروژنزیت، سنگ فسفات، سلنیوم، آندالوزیت، گارنت، گابرو، زئولیت و … اشاره کرد.
معدن یا کانسار به موقعیت و محلی از زمین گفته میشود که در آن انواع فلزات و سنگهای گرانبها انباشته شده باشند و میتواند بر اساس فاکتورهای مختلفی دستهبندی شوند. به صورت کلی معادن به دو دسته سطحی و زیرسطحی تقسیم میشوند و هرکدام از آنها زیرمجموعههای متفاوتی داشته و روشهای استخراج آنها نیز متفاوت خواهند بود و در نهایت میتوانند نقش و اهمیت بالایی در اقتصاد جهانی، ایجاد بازارهای سرمایه، اشتغالزایی، تعاملات و ارتباطات جهانی و … داشته باشند.